Fobi Nedir?
Fobi, yoğun korku duyulan duruma verilen genel bir addır. Klinik psikolojide kaygı bozukluklarından biri olan özgül fobi ise, özgül bir durum veya nesne karşısında kaçınma davranışını ortaya çıkaran veya yüksek kaygı duyulmasına neden olan ani, aşırı veya mantıksız bir korku anlamına gelmektedir.
En sık görülen fobiler; hayvanlar, yükseklik, kan, uçak seyahati, kapalı kalmak ve gök gürültüsüdür. Özgül fobisi olan bireyler korkulan durumla karşılaştıklarında aşırı tepki verirler. Bu nedenle, korkulan şeyle karşılaşmaktan kaçınırlar ve çoğu zaman karşılaşma kaygısı yaşarlar.
Fobi ile Korku Arasındaki Fark Nedir?
Korku, çevreden gelen bir tehdite karşı verdiğimiz duygusal tepkidir. Korkunun somut ve mantıklı bir nedeni vardır. Fobilerde ise verilen tepki ve fobi nesnesi arasında bir orantısızlık vardır. Fobi, normalde korkulması beklenmeyen duruma karşı verilen aşırı tepkidir. Çoğu zaman kişi, bu aşırılığın farkındadır ancak tepkilerini kontrol edemez.
Özgül Fobi Türleri
Literatürde isimlendirilmiş pek çok fobi türü vardır. Fobi her şeye karşı gelişebilir. Sıklıkla görülen fobiler 5 kategoride toplanmıştır. Bunlar:
- Hayvan: Örümcek, yılan, köpek, kedi, fare, kuş, böcek gibi hayvanlar.
- Doğal çevre: Yükseklik, gök gürültüsü, karanlık gibi durumlar.
- Kan-Enjeksiyon-Yaralanma: Kan verme, iğne görme, ameliyat izleme gibi durumlar.
- Durumsal: Kapalı alanda kalmak, uçakla seyahat etmek, araba kullanmak, tünelde bulunmak, kalabalık alanda olmak gibi durumlar.
- Diğer tür: kostüm giymiş insanlar, kusma, yüksek ses gibi başka türlü durumlar.
Fobi Belirtileri Nelerdir?
Korkulan durum veya nesne ile karşılaşıldığında anksiyete belirtileri ortaya çıkar. Bunlar; kalp çarpıntısı, nefes darlığı, titreme, terleme gibi fizyolojik belirtilerdir. Ayrıca, fobisi olan bireyler, korkulan duruma dair gerçekte olduğundan daha fazla tehlike içerdiğine dair düşüncelere sahiptir. Bu düşünceler, korkulan durumla karşı karşıya kaldıklarında zarar göreceklerine inanmalarına neden olur. Özgül fobisi olan birey, korktuğu şeyle karşılaşma ihtimali olan her durumdan kaçınır. Bu da fobi ve kaçınma arasında bir döngünün sürdürülmesine neden olur.
Fobiler Neden Olur?
Fobilerin neden ortaya çıktığı ile ilgili birden fazla açıklama vardır. Aynı fobi türünde bile nedenler birbirinden farklılık gösterebilir. Özellikle çocukluk veya ergenlik döneminde korku duyulan durumla bir deneyim varsa, fobi haline gelmiş olabilir. Ancak kişinin bir özgül fobisinin olması, her zaman o durumla geçmişte bir deneyimi olduğu anlamına gelmez. Veya fobi çocukluk döneminde korktuğu gözlenen birinin model alınması ile oluşmuş olabilir. Bazen de kişinin fobiden tamamen farklı bir duruma dair yaşadığı kaygı hali, bir fobiye yönlenmiş olabilir. Fobilerin ortaya çıkışında genetiğin de etkili olabileceğine dair görüşler mevcuttur.
Fobi ve Psikoterapi
Fobi, kişinin yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebilir. Özellikle korkulan şeyle günlük yaşamda karşılaşma ihtimali yüksekse, işlevselliğini daha fazla etkilemektedir. Fobiler konusunda Bilişsel Davranışçı Terapilerin güçlü bir etkililiğe sahip olduğu gözlemlenmektedir. Bu nedenle, fobisi olan bireylerde psikoterapi alanların yüksek oranda değişim gösterdiği bilinmektedir.
DUYGULARI BASTIRMAK
Tüm insanlar, gün içinde birden fazla duygu deneyimler. Düşüncelerimizin şekillendirdiği bu duygular, davranışlarımız üzerinde etkiye sahiptir. Bazı insanlar için duygulara temas etmek zorlayıcı olabilir. Duygularını tanımakta ve ifade etmekte zorlanan kişiler zaman içinde kendi duygularından git gide uzaklaşabilir.
Duygular Neden Bastırılır?
Bir duygunun yok sayılması, o duyguyu ortadan kaldırmaz. Aksine, o duyguyu yaşamaktan daha fazla etkiye sebep olabilir. Her bir duygunun insan için bir işlevi vardır. Duygular, çeşitli şekillerde kategorize edilse de içlerinde yaşamamamız gereken bir duygu yoktur. Genellikle duygular, ‘iyi’ ve ‘kötü’ olarak etiketlenebilir ancak sizi zorlayan bir duygunun varlığı o duyguyu kötü yapmaz.
Duygularını ifade etmekte zorlanan kişilerin çocukluk dönemi yaşantılarına baktığımızda, ailesi tarafından yargılayıcı bir tutum sergilenmiş olabilir. Yani, özellikle zor ve güçlü duygular karşısında eleştirilmiş, cezalandırılmış veya yok sayılmış olabilir. Eğer bu duyguları yaşaması için alan açılmamış, desteklenmemiş bir çocukluk dönemi geçirdiyse, yetişkinlikte bu duygularla bağı kopmuş bir yaşam sürüyor olabilir.
Ayrıca, yetişkin yaşamında duygularını gösterdiği zaman reddedileceği veya kabul görmeyeceğine dair endişe duyuyor olabilir. Bu endişesi, onu duygularını açma konusunda geri adım atmasına sebep oluyor olabilir.
Bir başka açıdan baktığımızda, duygularını reddeden ebeveynlere sahip bireylerin duygularını tanımakta zorluk yaşadığını görebiliriz. Eğer ebeveynleri, zorlayıcı duygulardan kaçan ve duygularını ifade etmeyen bireylerse, bu çocuklar duygularını tanımakta zorluk çekebilirler.
Duyguları Bastırmak Nelere Yol Açabilir?
Bir duygu bastırıldığı zaman ortadan kaybolmaz. Ancak, psikolojik ve fiziksel belirtiler eşliğinde kendini gösterir. Bu noktada, kişinin kendinde ortaya çıkan değişimleri fark etmesi, kendine dair farkındalığını geliştirmesi önem taşımaktadır. Çünkü bu sayede, kendinde nelerin yolunda gitmediğine dair işaretleri yakalayabilir.
Duyguların bastırılması kişinin kendini bir şeylerle meşgul etmesiyle sonuçlanabilir. Kişi, zorlayıcı bir duyguyla baş edebilmek için bir başka meşguliyet bularak odağını değiştirmeye çalışabilir. Bunu farkında olarak veya olmayarak yapabilir. Ayrıca, duyguları bastırmak, bağımlılık gelişmesi açısından da bir risk faktörüdür. Bir baş etme yolu olarak bağımlılık yapıcı bir şeye (alkol, madde, alışveriş, kumar, bilgisayar oyunu…) yönelebilir.
Bastırılmış Duyguların Ortaya Çıkarabileceği Belirtiler
Duyguların bastırılması pek çok sorunla gün yüzüne çıkabilir. Bu sorunlar, fiziksel, zihinsel, davranışsal ve duygusal olabilir.
Uyku problemleri, sindirim sorunları, mide rahatsızlıkları, iştahta artma veya azalma, yorgunluk gibi fiziksel belirtiler ortaya çıkabilir.
Öfke hali, keyifsizlik, unutkanlık, odaklanamama, aşırı sakinlik ve stres gibi zihinsel ve duygusal belirtiler olabilir.
Yakın ilişkiler kurmakta güçlük çekmek, bir başkasının duygularını ifade ettiği sırada rahatsız hissetmek, sosyalleşmekten uzak durmak, empati güçlüğü, alkol ve uyuşturucu kullanımı gibi davranışsal belirtileri ortaya çıkabilir.
Bastırılmış Duygular ile Ne Yapılabilir?
Duyguları rahatça yaşayabilmek hem bedeniniz için hem de psikolojik sağlığınız için oldukça önemlidir. Bugüne kadar bunu yapmak size zor gelmiş, hatta duygularınızı bastırdığınızı fark etmemiş bile olabilirsiniz. Ancak, duygularınızı ifade edemediğinizi fark ettiyseniz, içinde kalmakta zorlandığınız duygular varsa, ilişkilerinizde veya yaşamınızın herhangi bir alanında bunların size sorun yarattığını gördüyseniz destek almanın vakti gelmiş olabilir. Terapiye başlamak bu konuda atabileceğiniz en önemli adımdır. Terapiler yoluyla duyguları tanımaya ve anlamlandırmaya alan açabilirsiniz.